Het Facebook Museum: collectief geheugen in de etalage

SETUP

SETUP is een stichting en medialab waar kunstenaars en experts de impact van technologie op de samenleving onderzoeken. Niet met papers, maar met beeldend werk dat aanzet tot gesprekken. “We noemen dat ontwerpend onderzoek,” zegt onderzoeker en campagneleider Marissa Memelink. “We willen een breder publiek betrekken bij de vraag wat een gezonde relatie met technologie is. Iedereen wordt erdoor beïnvloed, dus iedereen mag erover meepraten.”

Het Facebook Museum

De aanleiding voor het Facebook Museum was de vraag ‘Hoe afhankelijk zijn we geworden van grote, Amerikaanse platformen voor onze sociale verbinding, en kunnen we daar nog van loskomen?’ “We zagen dat dit een issue werd in de maatschappij,” vertelt Marissa. “Het discours is vaak: ze zijn slecht, we moeten er zo snel mogelijk vanaf. Maar voor het emotionele stuk daarin is weinig ruimte. Kunnen we óók emotioneel loskomen van een platform waar we zoveel herinneringen en foto’s hebben gedeeld?” Ze stelt bovendien voor dat wat we online hebben gezet cultureel erfgoed is. “Is dat niet iets wat we moeten terugclaimen voor de maatschappij? Nu staat het op de servers van Mark Zuckerberg.”

Een museum om verbeelding aan te zetten

Het Facebook Museum stond één week in een pop-upruimte op Utrecht Centraal. Voor deze vorm was bewust gekozen. Marissa: “Een museum is een plek waar je gezamenlijk nadenkt over de geschiedenis, het heden en de toekomst. En als iets er niet meer is, komt het vaak in een museum terecht. Bezoekers vinden het moeilijk om zich een wereld zonder Facebook voor te stellen. Door te doen alsof Facebook verleden tijd is, gaat de verbeelding aan en ontstaat het gesprek: hoe zou mijn leven zijn zonder dit platform?”

Ondersteuning van SIDN fonds

SETUP diende voor dit, voor hen grote, project een aanvraag in bij SIDN fonds. Marissa: “Door de financiering die we ontvingen, konden we groter uitpakken. De bijdrage maakte het museum mede mogelijk en het fonds was zichtbaar betrokken. Bij de opening waren ze erbij, met meerdere mensen. Dat vonden we heel fijn, omdat we meteen konden laten zien wat we hadden ontwikkeld.”

Mieke van Heesewijk, SIDN fonds: “Met Het Facebookmuseum laat SETUP op toegankelijke wijze zien hoe diep onze digitale afhankelijkheid reikt — niet alleen technisch, maar ook emotioneel en cultureel. Het museum maakt zichtbaar wat vaak onzichtbaar blijft: hoe platformen ons collectieve geheugen vormgeven en het museum sluit daarmee het naadloos aan bij de doelstellingen van SIDN fonds. We hopen van harte dat dit tijdelijke museum een permanente plek krijgt in het publieke debat én in de fysieke ruimte.”

Van bewaarmuur tot maquette

Bezoekers konden zelf meebouwen aan het verhaal. Zo was er een bewaarmuur waarop mensen konden stemmen op wat typisch Facebook is. Denk aan relatiestatus ‘it’s complicated’, glitterende motivational quotes of like-en-win-acties. Daarnaast was er een herinneringsmuur waar mensen hun meest memorabele of pijnlijkste Facebookmoment op kaartjes achterlieten. “We hebben een stapel kaarten met daarop de gekste dingen,” vertelt Marissa. “Van iemand die een oude vriend terugvond tot iemand die geshamed werd over een relatiestatus.” Verder waren er sokkels met verhalen van geïnterviewden, van doxing-slachtoffer tot catfluencer, en een maquette van een hopelijk permanent museum, met een kaart van Nederland waarop bezoekers konden stemmen op een locatie.

Data doneren? Spannend!

Ook konden bezoekers symbolisch hun Facebookdata doneren aan het museum. Dat leverde scherpe discussies op. “Mensen waren daar superkritisch over,” zegt Marissa. “Blijkbaar geven we onze gegevens toch liever weg aan een machtig commercieel buitenlands bedrijf dat ingrijpende privacy-overtredingen op zijn naam heeft staan, dan aan een museum dat een discussie hierover wil starten. Dit soort gesprekken en de cognitieve dissonanties die daarin terugkomen zijn ook onderdeel van ons onderzoek.” De reacties op het museum liepen uiteen van positief en verwarrend, tot emotionele ontboezemingen over hoe diep Facebook in het dagelijks leven verweven is. “Het zit echt in onze haarvaten,” aldus Marissa. “Ouderen die anders geen contact meer hebben met hun community; mensen die het als dagboek gebruiken… De beleving die je op het platform hebt of had, is elders bijna niet te reconstrueren.”

Vervolgplannen

Het Facebook Museum stopt niet na Utrecht. “We gaan door met dit onderzoek en hebben de ambitie om er een reizende tentoonstelling van te maken,” zegt Marissa. "In de tussentijd ontstaan er spin-offs die op festivals te zien zijn, zoals Betweter (26 september), en op de Dutch Design Week (22 oktober). Onze grote droom is een permanente plek in Nederland. We staan open voor gesprekken met gemeenten die daarin mogelijkheden zien.”

Meer weten? Kijk op facebook.museum of setup.nl.

Foto's: Bas de Meijer